ખૂબ ઊંડો છે કૂવો, ખૂબ ઊંડા તળ હવે…

લકઝરી બસે અમદાવાદ છોડ્યું તે પહેલાં જ ખંજન ખીમાણીએ પોપચાં ઢાળી દીધાં. બારીના ટેકે માથું ગોઠવ્યું ને ભૂતકાળના ટેકે વિચારોને ગોઠવ્યા. ત્રીસ વર્ષ પહેલાં છુટી પડી ગયેલી પ્રેમિકાએ એના દિમાગનો કબજો લઇ લીધો. આમ તો એ રોજ જ યાદ આવ્યા કરતી હતી, પણ આજે વધારે સાંભરી આવી, કારણ કે વરસો પછી ખંજન આજે ભુજ જઇ રહ્યા હતા. ભુજમાં જ એમની ખામોશી પહેલીવાર મળી હતી અને ભુજથી જ એ એને ખોઇ બેઠા હતા.

‘ભાઇ, આ તમારું અમદાવાદ તો ભારે મોટું! શહેરમાંથી બહાર નીકળવામાં જ કલાક લાગી જાય…’ કોઇ એને જ ઉદ્દેશીને બોલતું હોય એવું લાગ્યું, એટલે ખંજન ખીમાણીએ પોપચાંની બારીઓ અડધી-પડધી ઉઘાડી. જોયું તો બાજુમાં કો’ક દાધારંગો આદમી બેઠો હતો. આવા માણસો વાતોડિયા પણ બહુ હોય. ન જાણ, ન પીછાણ, તોયે વાતો કર્યા જ કરે. ખંજનને આવા લોકોનો બહુ બહોળો અનુભવ હતો.

બસની મુસાફરીઓ બહુ કરી હતી! એણે ખાસ ભાવ ન આપ્યો. માથું હલાવીને ‘હોંકારો’ ભણી દીધો. પાછી આંખો વાસી દીધી. પ્રેમિકાનું એક જબરું સુખ હોય છે. આમ ભલે જિંદગીમાંથી અર્દશ્ય થઇ ગઇ હોય, આંખો ફાડી-ફાડીને એને શોધ્યા કરો તોયે જડે નહીં, પણ જેવી આંખો બંધ કરો કે તરત હાજર થઇ જાય! ખામોશી પણ થઇ ગઇ. એવી ને એવી જ, જેવી એંસીની સાલમાં એને જોઇ હતી.

‘તું ક્યાં ચાલી ગઇ હતી, ખામોશી? આટલાં વર્ષોમાં ક્યારેય ફોન પણ ન કર્યો! પરણી ગઇ છે? તારા વરનું નામ શું છે? છોકરાં-છૈયાં કેટલાં?’ ખંજને મોઢાની મશીનગનમાંથી સવાલોની ગોળીઓ વરસાવી દીધી. ખામોશીએ જવાબ આપવા માટે હોઠ ઉઘાડ્યા. ખંજન ખીમાણી ખળભળી ગયા. પરવાળા જેવા હોઠમાંથી આવો પથ્થરિયો અવાજ?! ‘આ બારી સહેજ ઉઘાડી રાખો ને?’ ખંજને ફટાક દઇને આંખો ખોલી નાખી, જોયું તો ખામોશી ખામોશ હતી અને સામેની સીટ ઉપર બેઠેલો બારદાન પૂછતો હતો, ‘આ બારી થોડીક અમથી… ઝાઝી નહીં… મને શું છે કે બંધ બારીએ ગૂંગળામણ થઇ આવે છે…’

ખંજનને આવું કહી નાખવાની જોરદાર ઇચ્છા થઇ આવી,‘ મને તમારો અવાજ સાંભળીને ગૂંગળામણ થઇ આવે છે.’ પણ એ બોલ્યા નહીં. અને અડધી બારી ખોલી નાખી. ફરી આંખનાં ઢાંકણ બંધ થયાં ને દિમાગનાં કમાડ ખૂલી ગયાં. ખંજન ખીમાણી પચાસમાંથી પળવારમાં વીસ વર્ષના બની ગયા. ભુજની કોલેજના મેદાનમાં ઊભા રહી ગયા. સામે જ ઊભી હતી ખામોશી. હસતી, શરમાતી, પવનમાં ઊડી જતા દુપટ્ટાને ફરી પાછો છાતી ઉપર ગોઠવતી અને થોડી-થોડી વારે વિના કારણ માથાના વાળમાં ખોસેલા ગુલાબના ફૂલને સરખું કરવાનો પ્રયત્ન કરતી ખામોશી.

‘કેટલા માકર્સ આવ્યા, ખંજન?’ પૂછીને એણે દુપટ્ટો સરખો કર્યો.‘અઠ્યાસી ટકા. તારે…?’‘પાંસઠ ટકા. અમે કંઇ તારી જેટલી મહેનત નહોતી કરી.’‘માકર્સ માત્ર મહેનત કરવાથી નથી આવતા, એના માટે બુદ્ધિ હોવી પણ જરૂરી છે.’ ‘સારું! તો પછી અમારા જેવી ઠોઠ છોકરીના પ્રેમમાં શા માટે પડ્યા?’‘પ્રેમમાં પડવા માટે છોકરીનું દિમાગ ન જોવાય, એ માટે તો છોકરીનું રૂપ અને ફિગર…’‘યુ શટ અપ! છોકરાઓની આ જ તકલીફ છે, એ લોકો ક્યારેય ચામડીની સપાટીથી ઊંડે ન તો જઇ શકે છે, ન જોઇ શકે છે!’ ખામોશીએ ગુલાબ ઉપર હાથ અડકાડી લીધો.

‘અને છોકરીઓની તકલીફ એ છે કે તમે લોકો ગમે તેવી હળવી વાતને પણ ગંભીરતામાં પલટાવી નાખો છો! કેવો મજાનો મૂડ હતો! પળવારમાં બગાડી નાખ્યો! ચાલ, હવે કંઇક સુંદર રોમેન્ટિક વાત કર!’ ખામોશી શરમાઇ ગઇ, ‘એક વાર આપણાં લગ્ન થઇ જવા દે, પછી તો આખી જિંદગી રોમાન્સ જ રોમાન્સ હશે..તું તો મોટો ભણેશરી છે ને! એટલે મોટો સાહેબ બની જવાનો!’ ખામોશી બંધ આંખે ભવિષ્યનું ર્દશ્ય વર્ણવી રહી હતી, ‘હું તારા માટે ભાવતાં ભોજન બનાવીને રોજ બપોરે તારી રાહ જોતી રહીશ.

તું ઓફિસેથી આવે, એ પછી આપણે સાથે જમીશું. એક થાળીમાં જ…’‘અચ્છા! ચાલ, મને એ કહે કે તું કઇ-કઇ વાનગી રાંધીશ મારા માટે?’ ખંજન ખીમાણીએ પૂછી તો નાખ્યું, પણ પછી જે જવાબ સાંભળવા મળ્યો એનાથી એ ચોંકી ગયો. સવાલ પુછાયો હતો પોયણી જેવી પ્રેમિકાને, પણ જવાબ મળ્યો કાળમીંઢ ખડક ઉપર વીંઝાતા હથોડા તરફથી! ‘ઊના-ઊના બાજરાના રોટલા ને રિંગણનું ભડથું! લ્યો, હવે ઊતરો હેઠા! ચોટીલા આવ્યું. બસ આંહી કેડે અડધો કલાક ઊભી રે’શે! ચોટીલાના ઓળો-રોટલા એક વાર ખાશો પછી જિંદગીભર નંઇ ભૂલો!’ઝટકા સાથે આંખો ઊઘડી ગઇ.

સામે પેલો અણઘડ ઊભો હતો. ખિખિયાટા કરતો, કાનમાં આંગળી નાખીને કારણ વગર ફેરવતો, ભૂખ ન લાગી હોય તો પણ ભોજન માટે આગ્રહ કરતો!ખંજન ખીમાણીથી હવે ન રહેવાયું. એ તપી ગયા, ‘ભાઇ, મેં તમારો કંઇ ગુનો કર્યો છે? તમારા પૈસા ઉછીના લઇને પાછા નથી વાળ્યા? તમે રસ્તે ચાલતાં જતાં’તાં ને મેં બે પગ વચ્ચે સ્કૂટર ઘુસાડી દીધું છે? નહીં ને? તો પછી ક્યારના શું કામ મારી ખેધે પડી ગયા છો? તમે જોતા નથી હું આંખ બંધ કરીને…?’ પેલો ડઘાઇ ગયો.

એના ચહેરા ઉપર માફીની માગણી ઊભરી આવી, ‘ભ’ઇ સાબ, મને શું ખબર કે તમે થાક્યા હશો ને તમને ઊંઘ આવતી હશે! મારા મનમાં એમ કે બસમાં જ્યાં લગી સાથે છીએ ત્યાં સુધી આપણે બધાંય એક માળાનાં પંખી કે’વાઇએ. તમને કંટાળો ન આવે એટલા હારુ હું તો વાતો કરતો’તો. હવે પછી જો એકેય શબ્દ બોલું તો ફટ કે’જો!’ એ તો રિંગણાનો ઓળો ને બાજરાનો રોટલો ખાવા માટે બસમાંથી ઊતરી ગયો, પણ ખંજનનો ભોજનથાળ ઊંધો વાળતો ગયો. મોટાભાગની બસ ભોજન માટે ખાલી થઇ ગઇ હતી.

ખંજન એકલો આસમાનમાં પથરાયેલા આથમતા સૂરજનાં ઉદાસ કિરણોને તાકતો બેસી રહ્યો. ખૂબ કોશિશો કરી, અનેક મથામણો કરી, પણ તૂટેલું ર્દશ્ય ફરી પાછું ન સંધાયું તે ન જ સંધાયું. વાંકાનેર ગયું, મોરબી ગયું ને ભચાઉ પણ ગયું. હવે ઊંઘ નહોતી આવતી અને ખામોશી પણ નહોતી આવતી. સામે બેઠેલા અડબંગ આદમીએ વિચારોની આખી રંગોળી વીખી નાખી હતી. ખંજન ખીમાણી દાંત ભીંસીને એની સામે જોઇ રહ્યા, હોઠ ભીંસીને બેઠા રહ્યા.

પેલો અડબંગ પણ ખંજનની નારાજગી હવે સમજી ગયો હતો. છેક ભચાઉ સુધી એક પણ શબ્દ ઉચ્ચાર્યા વિના એ બસી રહ્યો. ભચાઉ છોડીને બસ ભુજના રસ્તે આગળ વધી, ત્યારે એણે શર્ટના ખિસ્સામાંથી સેલફોન બહાર કાઢ્યો. કોઇની સાથે મોટેથી વાતો કરવા લાગ્યો, ‘રવજીકાકા, હું દુર્લભજી બોલું છું. અમારી બસ લગભગ અડધા કલાક પછી ભુજ આવી પહોંચશે. તમે લેવા માટે આવવાના ને? ના, ખામોશીબે’નને ન મોકલતા. ઠંડી વધારે છે અને મોડુંયે થયું છે. ભલેને ગાડીમાં આવવાનું હોય, પણ બે’નને ન મોકલશો. તમે જ આવજો.

લ્યો ત્યારે, ફોન મૂકું છું…’ખંજન ખીમાણી ટટ્ટાર થઇ ગયા. ખામોશી? અને રવજીકાકા? આ તો એ જ! એનો અર્થ એ થયો કે એ હજુ સુધી કુંવારી જ છે અને પિયરમાં જ…? મારે જ આટલાં વરસોમાં ક્યારેય ભુજ આવવાનું નથી બન્યું એટલે એની ભાળ ન મળી. કદાચ એના પપ્પાએ ઘર બદલી નાખ્યું હશે. પણ સામે બેઠેલો અડબંગ મારી ખામોશીને કાર લઇને બસ અડ્ડાપર આવવાની મનાઇ શા માટે કરે છે?! એને ચીસ પાડીને કહેવાનું મન થઇ ગયું, ‘હે ભાઇ! હે મહાપુરુષ! તારી મુઢ્ઢીઓ સાચાં મોતીઓથી ભરી દઉં, તું પાછો ફોન લગાડ! રવજીકાકાને કહી દે કે સાથે મારી ખામોશીને પણ લેતા આવે. જિંદગીમાં એક વાર એને…’ પણ એની સામે જુએ તો કંઇક વાત થાય ને? બસ દોડતી રહી, દોડતી રહી, દોડતી જ રહી!

(શીર્ષક પંક્તિ : ગિરીશ પરમાર)

રણમાં ખીલ્યું ગુલાબ, ડૉ. શરદ ઠાકર